En İyi Saz - Bağlama Hangi Ağaçtan Yapılır?

Orta Asya kültüründen ve neredeyse 15 asır öncesinden gezgin ozanlar sayesinde Anadolu'ya kadar ulaşan saz, Türk kültürünün en önemli telli çalgısıdır. Mızrapla çalınarak özellikle Orta Anadolu'da yerleşmiş Türk boyları tarafından yapılan şarkı ve besteler ile bir halk müziği oluşturmuştur. Bugün Türk Halk Müziği olarak adlandırılan bu müzik kültüründe, saz iyi bir ağaçtan üretilmiş olmasıyla çok eşsiz ve benzersiz bir ses vererek, müziğe kalite katar.

Müzikte kalitenin en iyi şekilde elde edilebilmesi için çalınan sazların ve icra eden kişilerin nitelikli olması önemlidir. Nitelikli bir saz için de öncelikle üretimde iyi bir ağacın tercih edilmesi gerekir. Tekne, gövde, sap ve burgu gibi bölümlerden oluşan bir sazda aslında her bölüm için farklı ağaçlar da seçilebilir. Ancak özellikle en iyi saz için bağlama adı verilen tekne kısmının iyi bir ağaçtan seçilmiş olması gerekir.

Hangi Ağaçlar İle Saz Yapılabilir?

Temel olarak bir sazın yapılması için kurutulmuş, kuvvetli ve esnek bir ağacın el ile oyulması ya da fabrikasyon yöntem ile hazırlık yapılması gerekir. Bu açıdan iyi bir saz almak için araştırma yaptığınızda, işin ehli kişilerin belirli ağaçlardan bahsedeceğini görebilirsiniz. Hatta yine mutlak olarak şu ağaçtan yapılmış bir saz alınmalıdır, diğer ağaçlar saz için kullanılamaz gibi bir kural da bulunmamaktadır. Çünkü iyi bir usta hangi ağaç olursa olsun iyi bir yapım aşaması ve doğru teknikler ile gerçekten kaliteli bir saz ortaya çıkarabilir.

Kurallar kati olmasa da en iyi saz konusunda özellikle maun, dut, ardıç, ladin ve kestane gibi ağaçlar en çok ismi anılan ağaçlardır. Çünkü Orta Asya kültüründe dahi Türkler saz yapımı için birçok farklı ağaç türünü denemiştir. Yıllar boyunca süren bu denemelerin ardından kaliteli bir saz için bahsedilen ağaçları kullanmayı tercih etmişlerdir. Yani tarihimiz boyunca Türkler iyi bir saz yapımı için özellikle maun, kestane, dut, ardıç ve ladin gibi ağaçları kullanmayı seçmiştir.

Saz yapımı için bahsedilen bu ağaçlar aslında yekpare olarak kullanılmak yerine sazın her bölümü için ayrı ayrı kullanılabilir. Yani örnek olarak sadece dut ağacı üzerinden bir sazın teknesi, gövdesi, sapı burguları gibi her bölümünün yapılması yerine belirli bir bölümü imal edilebilir. Yine örnek olarak sazın teknesi dut ağacından oyulduktan sonra sazın gövde yani teknenin üstünü kaplayan kısmı için de ladin gibi bir ağaç ile çok kaliteli bir gövde elde edilebilir. Hatta sonrasında sazın sapını oluşturmak için de örneğin bir ardıç dalı iyi bir işleme ile kullanılabilir.

Saz Yapımı İçin Uygun Olmayan Ağaçlar Nelerdir?

Saz yapımı için genellikle kolaylıkla elle işlenebilecek ve uzun yıllar dayanacak ağaçlar tercih edilir. Çünkü bazı ağaçlar yaşlandıkça ve kurudukça daha dayanıklı ve estetik bir hale gelirken, bazı ağaçlar yıllar sonrasında çürümeye ve kolaylıkla çatlamaya müsaittir. Aslında bu anlamda en iyi saz için bahsedilen ağaçların dışında farklı bir ağaç türü pek kullanılan ağaç türleri arasında görülemez. Çünkü iyi bir saz ustası, lifli ve yumuşak ağaçlardan saz yapımı gerçekleştirmez. Bu ağaç tipleri iyi bir saz sonucu oluşturmayı da başaramaz.

Saz imalatı için bugün ustaların ve endüstriyel üreticilerin neredeyse asla tercih etmeyeceği ağaçlar arasında da kavak, ıhlamur ve söğüt gibi hem lifli hem yumuşak ağaç çeşitleri bulunmaktadır. Eğer ilk defa saz çalmak istiyorsanız ve uygun fiyatlı bir saz temin etmek istiyorsanız, bu ağaçlardan imal edilmiş ve çok düşük fiyatlar ile satışı gerçekleştirilen sazlar görebilirsiniz. Fakat bu tip sazlar hem kaliteli bir ses vermeyecek hem de uzun ömürlü olmayacaktır.

En İyi Saz Nasıl Anlaşılabilir?

Bir sazın gerçek bir sanatçının elinden çıktığı hem ağacından hem de işçiliğinden anlaşılabilir. Öncelikle bahsedildiği gibi sazın ağacında maun, kestane, dut, ardıç veya ladin gibi tercihler yapılmış olmalıdır. Sonrasında iyi teller kullanılmış olmalı, perdeler doğru sıralanmalı, bağlama iyi bir görüntü ortaya koymalı ve üzerine vurulan vernik de kaliteli olmalıdır. Sıfır bir sazda bu incelemeler yapılırken, ikinci el bir saz alırken de aynı maddelere ek olarak üzerinde deformasyon bulunmaması, sesin dengeli olması ve sazın hasar almamış olması dikkate alınmalıdır.